ارزیابی سلامت مغز

 آیا می توان سلامت مغز را ارزیابی کرد؟ آیا می توان گفت که عملکرد مغز سالم  است یا بیمارگونه؟

همانطور که سلامت قلب، دستگاه گوارش و عضلانی-اسکلتی با دستگاه قابل بررسی است سلامت مغز هم قابل بررسی است. شاید این سؤال مطرح شود که چگونه سلامت مغز قابل بررسی است؟

مغز در هنگام فعالیت امواجی را از خود صادر می کند که بر اساس این امواج و شدت آنها میتوان نتیجه گرفت که عملکردش سالم است و یا خیر و این کار از طریق دستگاهی به نام کمی سازی امواج مغزی(QEEG) و یا نقشه مغزی (Brain Mapping) قابل بررسی است.

وقتی که مغز امواج آلفا را از خود صادر می کند، فرد احساس آرامش می کند و وقتی امواج بتا زیاد است فرد اضطراب را تجربه می کند. وقتی امواج آلفا جلوی سر زیاد است، فرد احتمالاً از افسردگی، نقص توجه، آسیب های مغزی رنج می برد و یا مصرف مواد مخدر رانشان می دهد و زمانی که امواج الفای پشت سر زیاد می شود اضطراب و بیخوابی را مطرح می کند. وقتی امواج بتای بالا زیاد می شود  وسواس، تمرکز بیش از حد، خودخوری و نشخوار ذهنی را مطرح می کند. به طور خلاصه با بررسی امواج مغزی می توان دقت، توجه، هوشیاری، گوش بزنگی، تمرکز، حواسپرتی، حافظه، قضاوت، برنامه ریزی، تحمل، از کوره در رفتن، رفتارهای اجتماع پسندانه و …… را ارزیابی کرد. با خواندن متن زیر با این فرآیند بیشتر آگاه می شویم.  

دستگاه عصبی ما از مجموعه ای از نورون ها  تشکیل شده است .در هنگام تولید شدن پتانسیل عمل در درون سلول و بر هم خوردن اختلاف پتانسیل الکتریکی بین سلولی مجموعه ای از فعالیت های الکتریکی در نورون ها بوجود می آید که توسط نورون ها در  سراسر سیستم عصبی انتشار پیدا می کند . فعالیت الکتریکی نورون ها  در سطح جمجمه سبب شکل دهی فعالیت الکتریکی مغز با عنوان امواج مغزی     می شود . این امواج بسیار ضعیف بوده و می تواند بوسیله الکترود هایی که بر روی پوست سر قرار می گیرد ثبت شود.

نوار مغزی این جریان ها را ثبت و ضبط می کند اما از آنجایی که این داده های ثبت شده آنقدر زیاد  هستند که یک درمانگر به تنهایی نمی تواند آنها را تفسیر کند این امواج به وسیله کامپیوتر بر حسب فرکانس تفکیک شده و بر اساس شدت فعالیت در رنگ های مختلف نمایش داده می شوند (تصاویری در قالب سر های رنگی که نقشه مغزینامیده می شود) امواجی که فعالیت  مناسب داشته باشند با رنگ سبز و امواج با فعالیت نامناسب با رنگ های بنفش و آبی (فعالیت کمتر از حد نرمال) و زرد و نارنجی و قرمز (فعالیت بیشتر از حد نرمال) را نشان می دهند.

QEEG یعنی الکتروانسفالوگرافی کمی یکی از بهترین ، مقرون به صرفه ترین و ایمن ترین راه است برای عینی و   ملموس کردن تشخیص های روان شناختی و روانپزشکی. استفاده از نوار مغزی برای بررسی آسیب های  ساختاری مغز کاربرد دارد اما الکترو انسفالوگرافی کمی  روشی است برای بررسی عملکرد مغز فرد (در قالب امواج مغزی) که در نهایت با عملکرد مغز افراد نرمال در حالت های مختلف چشم باز ، چشم بسته و انجام فعالیت شناختی مقایسه می شود و تفاوت های مشاهده شده الگویی مناسب برای تشخیص احتمالی است.

دامنه اواج مغزی تولید شده از 42-1 هرتز است که

 امواج 4-1 هرتز را «دلتا»

امواج 7-4 هرتز را «تتا»

امواج 12-8 هرتز را «آلفا»

امواج 15-12 هرتز را«ریتم حسی-حرکتی»

امواج 21-14 هرتز را «بتا»

امواج 32-21 هرتز را «بتا 2»

امواج 42-32 هرتز را «گاما» می نامند

همه این امواج در تمام اوقات وجود دارند فقط بسته به شرایط مختلف کارکردی یکی از آنها غلبه بیشتری دارد .هر کدام از این امواج با رفتارها و حالت های احساسی خاصی رابطه دارند:

موج دلتا : آهسته ترین موج مغزی است و با خواب و کما ، ترشح هورمون رشد و ترمیم بافت بدن  ارتباط دارد

موج تتا : با تفکر خلاق ، تفکر بدون خودسانسوری ،یادگیری عالی ، فراخوانی خاطرات رنج آور، خیالپردازی و برنامه ریزی ارتباط دارد و موجب احساس آرامش و انعطاف پذیری  و پذیرندگی می شود.

موج آلفا : با آرام بودن توام با گوش به زنگی ، تفکر مثبت ، تقویت سیستم ایمنی ، تعادل هیجانی ، احساس سرخوشی و ترشح سروتونین رابطه دارد. که در حالت چشم بسته بیشتر مشاهده می شود.

موج ریتم حسی-حرکتی: با آرامش جسمانی ، هماهنگی حسی –حرکتی ، انگیزه و امید به زندگی ارتباط دارد

موج بتا : با تمرکز ، تفکر ، حفظ توجه ، کنش های پیچیده ذهنی ،محاسبات ریاضی ،هشیاری و افزایش متابولیسم ارتباط دارد.

موج بتا2 : با اضطراب و بی قراری رابطه دارد

موج گاما: چون هماهنگ کننده و یکپارچه کننده قسمت های مختلف بدن است ،با پردازش شناختی ، یادگیری ،حافظه خوب در ارتباط است.

رابطه نوروفیدبک و کمی سازی امواج مغزی

مطالعات بسیاری به بررسی اثر درمان نوروفیدبک در انواع اختلالات می پردازدکه نتایج افزایش آرامش ، کاهش استرس ، کنترل هیجانی ، بهبود زمان واکنش ، بهبود دوره های خستگی مزمن و افزایش تحمل و … را نشان می دهد .

در مطالعات مرکز جامع مغز برتر ، 30 جلسه درمان نوروفیدبک منجر به بهبودی سلامت روان، نشانه های جسمانی، اضطراب، افسردگی و کاهش شدت نشانگان خودبیمار انگاری، وسواس، حساسیت در روابط بین فردی، پرخاشگری و …اصلاح الگوی نا بهنجار امواج مغزی شد.

از مزیت های استفاده از QEEG عدم بروز عوارض جانبی در آن بر خلاف مواد درمانی و روش های عصب روانشناختی دیگر  مانند MRI و PET که گاه عوارض دردناک و غیرقابل تحمل و  خطرناکی همچون تزریق مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در میدان مغناطیسی به همراه دارند ، می باشد  .